Temel Kurutma Yöntemleri
ilk vakitler kuruyunca rengi ve şekli bozulmayan çiçekler kültüre alınmış, bunların daha dayanıklı, iri çiçekli, katmerli, uzun boylu kültür varyeteleri elde edilmiştir.
Bu konuda yapılan araştırmalar çoğaldıkça farklı yöntemlerin kullanılması birlikte hemen hemen bütün çiçeklerin yepyeni toplanmış gibi son aşama canlı 1, biçimde uzun süre iç mekanları süslemesi sağlanmıştır.
Bu kurutma çiçeklerin yanısıra birtakım bitkilerin dekoratif yaprakları (Eucalyptus gunnu (okaliptus), Magnolia grandiflora (manolya), Eğreltiler gibi), bazısının tohum kapsulleri, tohum zarfları sebebiyle (Papaver somniferum (hashas), Lunaria annua) ve üstelik arasıra entresan dalları (Salix caprsa (keci söğüdü), Cornus sp: (kızılcık), Corylus avellana (fındik)) sebebiyle yapılmaktadır. Ilex aquifolium (coban püskülü), Crataegus coccinea (ak diken) gibi dekoratif meyveleri olan bitkilerde meyveleri sebebiyle kurutulmaktadır. Tazeyken çabuk solan veya dikkatimizi çekmeyen birtakım bitkisel materyallerde (Erygium sp.) kurutulduğunda kritik 1 yardımcı materyal bi şekilde dikkati çekmektedir (Thorpe, 1985).
Kurutma amaciyla bitkisel materyalin toplanmasinda gun icindeki vakit cok onemlidir. Kesinlikle nemli 1 gunde toplanmamalidir. Materyal cigin kurumasindan sonraları ve aksam nemi baslamadan onceki vakit araliginda toplanmalidir.
Bitkinin gelisme suresi icinde farkli bitki cinslerine, üstelik ayni cinsin farkli turlerine gore farklilik kazandigi icin bitkisel materyalin gelismenin hangi devresinde toplanacagi konusunda kapsamlı 1 düşünce ortaya atilmaz.
Hava birlikte Kurutma
çok sayıda varyasyonlari ve farkli terimleri icerdiginden hava birlikte kurutma cok kapsamlı 1 terimdir. En genis anlatimla hic 1 kimyasal kurutucu kullanilmaksizin dogal bi şekilde kurutulan çiçekleri ifade eder. Bu teknik iyi havalandirılan, karanlik veya cok hafif los isik alan, kuru, temiz ve sicak 1 yerde uygulanmalidir. Sunun icin 1 tavan arasi odasi veya merdiven alti boslugu cok uygundur. Bitkisel materyalin hizli kurumasi icin sicak, kuru 1 ortam ve iyi vantilasyon ,sarttir. Cunku ne kadar cabuk kurursa rengini ve seklini o aşama iyi korur. Eger kurutma ortami isik alirsa renkleri solar. Ayrica toz kurum ve yağ kurutulan materyale yapisirsa kotu sonuclar dogurur (Foster; 1988).
Bitkisel materyal toplanir toplanmaz mumkun oldugunca cabuk kurutulmalidir. Ozellikle yapraklari icin kurutulanlar disinda kalanlarin, yapraklari bitkisel materyal henuz taze ve kolay koparilirken uzaklastirilir. Yapraklar koparildiktan sonraları dallar kucuk 1 demet halinde toplanir, sicim veya lastik bant birlikte baglanir. Dallar kururken buzucur ve ceker; bu nedenle mumkun oldugunca siki siki baglanmalidir. Demetler hava sirkulasyonuna imkân verecek araliklarla ve ters 1 sekilde asilmalidir.
Çiçeklerin ağırlığı kururken dallari asagiya dogru cekeceginden dolayi demetler ters bi şekilde asilirlar. fakat bunun istenen etkiye saglamadigi bazi durumlar vardir. Physalis alkikengi'nin (Cin feneri) parlak portakal renkli tohum kapsulleri ters asildiginda dogal ,sekilleri bozularak kurur. Bu nedenle yatay bi şekilde uzatilan 1 sicim uzerine ayri ayri, dik 1 sekilde baglanmalidir.
Daucus carota (havuc) ve Gerbera jamesonii gibi bitkilerin çiçekleri ters bi şekilde asilip kurutuldugunda tac yapraklari kivrilarak kapanacaktir. Bu tur bitkiler çiçeklerini destekleyecek sekilde kafi genislikteki tel kafeslerin arasinda kurutulmalidir. Clematis vitalba, Humulus lupulus (serbetci otu) vb. sarilici bitkilerde yatay 1 telin uzerine gevsek 1 sekilde tutturularak kurutulabilir.
Eger tum materyal kurutmak icin ters bi şekilde asilirsa sonucta yapilan arajmanlar asiri dik gorunum alacaktir. Onun icin kurutulurken bazi materyalin hafif egilmesine müsade verilmelidir. Orn:Typha latifolia (saz), Gramineae Familyasi uyeleri gibi.
Uygun araliklar birakilarak bitkisel materyal gazete kagidi uzerine yayilarak da kurutulabilir. fakat kuflenmesi icin iki gunde 1 cevrilmelidir. Havada kurutmanin diger 1 varyasyonu evaporasyon teknigi bi şekilde adlandirilir. Bu yontem çiçekler 2-5 cm yuksekliginde su iceren vazolarin icine yerlestirilir. Boylece çiçekler kururken evaporasona da müsade verilir ve kurutma islemi agir 1 sekilde fakat dogal pozisyonlarini koruyarak gerceklesir. Bu yontem ozellikle Hydrangea macrophylla (ortanca), Calluna vulgaris (supurge calisi), Ageratum houstonianum (vapur dumani) ve tum Gramineae familyasi icin uygundur
Çiçekler disinda tohum zarflari, tohumdan olucan yumusak dallar, meyvalar cok az gercek kurutmaya ihtiyaç duyarlar. Bunlar renklerinin teksturlerinin en iyi oldugu zamanda hasat edilmelidirler.
Gomphrena globosa, Xeranthemum sp. (olmez otu), Helipterium roseum (buyuk gonca) ve Helichrysum bracteatum'um (kagit cicegi çiçekleri havada kolaylikla kurur. çiçekleri onlar canliyken dahi kuru gibi gorunurlerse de, onlarin kuruduktan sonraları kullanilabilmesi biraz ekstra 1 calismayi gerektirir. Saplari kurudugunda çiçekleri tasiyabilecek kadar guclu degildir ve dallari hemen yana dogru kivrilir, çiçekleri de kotu 1 sekilde asagiya dogru doner. Boylece guzel gorunmeyen 1 pozisyon alir.
Bu turden zayif, ince sapli çiçekler kurutulmadan once saplari, cicegin 1-1,5 cm. altindan kesilir ve ince 1 tel alttan derin 1 sekilde sokularak tele alinir. Istenirse telin uzeri elverişli renkte kagit veya sahte sap birlikte kaplanabilir. Hava birlikte kurutmada kurutma suresi bitkiye bagli bi şekilde 2-5 hafta arasinda degisir.
Kumda Kurutma
Havada kurutma rahatligina ve bircok bitki icin faal olmasina ragmen bazi basarili olmayan sonuclarda elde edilmektedir. "Bir gulu şeklini koruyarak havada kurutabilir miyiz? seklinde soruldugunda bunun yaniti "Hayir" dir fakat bunun icin biraz daha çok sabir ve ozen gerektiren bu yontem onerilebilir.
Kullanilacak kum cok ince taneli, toz ve milden arindirilmis olmalidir. Icinde tuz kalintisi veya organik materyal varsa iyice yikanmali ve suzulmelidir. Daha sonraları 126 C etuv (firin) de yayvan kaplar icinde kurutulup bu islem birlikte kumdaki mikroorganizmalar da oldurulmelidir.
Kumun bütün bi şekilde kurudugunu anlamak icin icine biraz silisyum karistirilip, etuve konur. Silisyum kristalleri maviye dondugunde kum tamamiyle kurumustur. Kurutulan kum ince elekten gecirilerek icindeki topaklar parcalanir.
Kum agir oldugundan dolayi cok ince nazik materyal icin elverişli degildir. Hafif 1 kurutucuyla kurutuldugunda tac yapraklari burusan Dahlia pinnata, Paeonia lactiflora gibi çiçekler icin cok uygundur. Diger kurutuculardan daha kolay 1 sekilde tac yapraklarinin arasindaki bosluk ve catlaklari doldurur. elverişli buyuklukteki saglam 1 kutu icine (bu 1 ayakkabi kutusu da olabilir) 2-5 cm yuksekliginde kum yayilir. Bunun uzerine bitkisel materyal yapisina gore elverişli 1 sekilde yerlestirilir ve parmak aralarindan yavas 1 sekilde akitarak uzerine kum dokulur ve cicegin uzeri en çok 2-5 cm kalinliginda 1 kum tabakasi birlikte ortulmelidir. Ayni tur çiçeklerin ayni kutuya yerlestirilmesine dikkat edilmelidir. yalnızca tek sira petalleri olan yalin kat çiçekler (Rudbeckia hirta (gunec capkasg), Gerbera jamesonu, Aster sp. gibi) yuzleri asagiya gelecek sekilde kuma ters bi şekilde kapatilarak kurutulur.
Dahlia pinnata (dalya), Rosa sp. (gul) gibi katmerli çiçekler temel formlari korunarak kurutulmak istendiginde kum veya borax'ta yuzleri yukan gelecek sekilde yerlestirilir.
Buradan da hic 1 vakit onlarin kendi soylu saplan birlikte kurutlamayacagi anlasilir. Kuruduktan sonraları tel sokmak veya sahte sap ek cok zor oldugundan bu islemler onlar tazeyken uygulanmalidir. Bu turden katli tac yapraklari olan çiçekler kum icine yerlestirildikten sonraları kum ilavesi cok agir 1 sekilde ve 1 kurdan veya firca birlikte tac yapraklarinin arasi acilarak yapilmalidir.
Delphinium ajacis gibi uzun bacakli çiçeklerin cogu, kutulara yatay bi şekilde uzatilarak kurutulur. Herhangi 1 yuzunun yassilasmamasi icin yine burada da uzerine kum ilavesi cok yavas, dikkatli yapilmali ve altina destek konmalidir. Kumda kurutma islemi bitkisel materyale bagli bi şekilde 3-5 hafta icinde gerceklesir.
Borax Yöntemi birlikte Kurutma
Bu yontem temelde kumda kurutmayla aynidir. Yalnizca kum daha etli, kalin tac yaprakli çiçekler icin tercih edilirken; kuma gore son aşama hafif olan borax ince teksturlu çiçeklerin kurutulmasi icin daha uygundur. Borax esit miktarda misir unu gibi katki maddeleri birlikte karistirilir ve daha once anlatilan kum da kurutmada oldugu gibi kurutma islemi gerceklestirilir. çiçeklerde lekeler otucmaya baclamadan once çiçekler boraxtan cikarilmali, borax kalintilari 1 firca yardimi birlikte hemen uzaklastirilmalidir.
Boraxta kurutulmaya elverişli çiçeklerden 1 kaci Anemone blanda (manisa lalesi), Cosmos bipinnatus, Viola odorata (kokulu menekse)'dir.
Silisyum Kristalleri birlikte Kurutma
Silisyum hizli 1 kurutucudur. Cogu çiçeklerin kurumasi 2-3 gun icinde gerceklesir. Lilium sp (zambak) gibi etli yaprakli çiçekler dahi on gun icinde kuruyabilir. Bu nedenle parlak, canli renkleri korumak icin idealdir.
Silisyum diger kurutuculardan daha çok pahalidir fakat suresiz bi şekilde tekrardan kullanilabildigi icin yalnizca baslangicta 1 harcama gerektirir. Silisyum kristalleri cok ince üstelik toz gibi olmalidir. Satin alinan silisyum kristalleri eger kuruysa mavi, nemli ise pembe veya ak renklidir.
Kurutma islemi yine daha once anlatilan kumda kurutmada oldugu gibidir. Kurutmadan sonraları çiçekler hemen silisyumdan cikarilir eger biraz çok kalirlarsa cok kuru ve kolay kirilan 1 hal alirlar. Cicegin uzerindeki tozlar 1 samur firca birlikte uzaklastirilir.
Gliserin birlikte Kurutma
Cogu meyve, yaprak gibi kalin dokular icin en ideal kurutucudur. Gliserin yontemi birlikte yesil yapraklar sik sik zengin güz kirmizisi, kahverengisi, bronz veya sari renge donusur. Renk degisimi bitkinin cinsine bagli degildir. Toplanma zamani ve materyalin gliserinle muamele suresi faal olmaktadir.
Uzun yillar bozulmadan guzelligini koruyan gliserin birlikte muamele edilmis materyal tozlandiginda sabunlu sicak su birlikte yikanarak yine orjinal gorunumu kazanir.
2 kisim kaynar su icine bir kisim soguk gliserin ek edilerek iyice karistirilmali ve solusyon dallari islatmayi dusundugumuz kaplarin icine 12-15 cm yuksekliginde dokulmelidir. Muamele sirasinda gliserin duzeyi denetim edilmeli ve 12 cm'in altina indiginde solusyon ek edilmelidir. Bu islem yumuşak sapli bitkiler icin 3-6 gunde odunsu dokular icinse bir i!e 6 hafta arasinda degisen surelerde son bulmaktadir(Hillier ve Hilton, 1990).
Yaprak yuzeyinde nem damlaciklari olustugunda, yaprak uclarinda renk degisimi oldugunda ve yapragin alt yuzu yagli 1 gorunum aldiginda dallar solusyondan cikarilir. Dallar ve yapraklar 1 tulbent yardimi birlikte kurutulur.
Eger dallarin uc kismina dogru olan yapraklar solgun gorunuyorsa 1 sure dallar basagagi asilarak solusyonun uc kisimlara cekilmesi saglanir. Tekrar kullanim icin gliserin solusyonu saklanir ve uzerine 1 kac damla beyazlatici damlatilmasi onu kuflenmeden korur.
Mikro Dalga Firini birlikte Kurutma
Tercihen silisyum kristalleri gibi 1 kurutucu i!e kaplanmis bitkisel materyalin mikro dalgada kurutulmasi en yepyeni ve cok hizli 1 kurutma yontemidir. Boylesine hizli oldugu icin tecrube kazanincaya kadar sasirtici degisimlerle karşilasabiliriz. Mikro dalgada dogal renkler cok iyi korunur, çiçeklerin buyuk cogunlugu icin (ama tamamı degil) iyi sonuc verir (Vaûghan, 1988).
Kurutma islemi basladiginda bitkinin ozsuyu anormal duzeyde dusukse sonuc iyi olmayabilir. Mikro dalgada kurutmaya en elverişli çiçekler arasinda Rosa sp., Chrysanthemum indicum (kasimpati), Tulipa sp. (lale), Dianthus caryophyllus (karanfil), Iris sp. (susen), Cornus sp. (kizilcik), Tagates patula (kadife), Paeonia lactiflora sayilabilir. Asiri derecede kucuk, ince teksturlu veya narin çiçeklerde bu yontem pek onerilmez. Mikrodalga da kurutma hemen hemen bir dk. gibi kisa sure icinde gerceklestiginden en dogru sureyi denemelerinizle bulabilirsiniz.
Presleyerek Kurutma
Presleme yontemi birlikte kurutulmasi amaclanan bitkisel materyal, derinligini yitirerek 2 boyutlu hale getirilir. Bu nedenle cok etli, kalin, cikintili yuzeyli yapraklar ve çiçekler, birkac kat petali olan çiçekler ve dali birlikte ile kurutmasi amaclanan yapraklari dalin etrafina spiral 1 sekilde dizili olanlari ve kalin odunsu sapli bitkisel materyal bu yontemle kurutmaya elverişli degildir. yalnız Rosa sp. ve Dianthus caryophyllus gibi 1 kac kat tac yapragi olan çiçeklerin tac yapraklari tek tek koparilarak kurutularak arkasından bunlarla degisik kompozisyonlar yaratilabilir.
Presleme yontemi birlikte kurutma icin birkac tabaka kurutma kagidi alinir ve ortalarindan ikiye katlanarak A4 formunda dosyalar olusturulur. Bitkisel materyal duzgun 1 sekilde dosyanin icine yerlestirilir. Yerlestirme sirasinda yapraklarin konulmamasina ve birbiri ustune gelmemesine dikkat edilmelidir. Bu dosyalar kuru 1 yerde duzenli 1 ,sekilde ust uste yerlestirilir ve uzerlerine agir 1 kac kitap konarak kurumaya birakilir (Westland ve Critchley, 1975).
Bu islem icin dosyalar altina ve ustune konan 2 tahta parcasinin arasina, yarilarindan mengeneyle sikistirilarak da yerlestirilebilir. Kurutma islemi sirasinda 34 gunde 1 dosyalar acilip materyal denetim edilir ve nemlenen kurutma kagitlari varsa bunlar yenileri birlikte degistirilir. Kuruma 2-4 hafta arasinda degisen surelerde gerceklesir.
Kurutulan Bitkisel Materyalin Kullanımı
Kurutulan materyallerde renk, doku ve sekil kombinasyonlan iyi ayarlanarak birbirinden guzel arajmanlar olusturulabilir. Porselen, cam, pirinc, bakir veya hasir orgusu degisik sekillerdeki kaplardan bu amacla yararlanilir. Eski 1 bakir mangali ve komur utusu üstelik 1 deniz kabugu atildigi kosesinden cikarilarak icine yerlestirilen çiçeklerle odanin 1 kosesine canlilik getirilebilir.
Kurutulan bitkisel materyalle degisik kompozisyonlar yapilmasi biraz da kisinin yaratici gucune dayanmaktadir. Boylesi guzel ve seyrine doyulmayan bu kompozisyonlar en azindan bir sene gibi uzun 1 sure kullanilabilir. Toz, gunes isinlari ve yag, buğu gibi yipratici faktorlerden korunarak bu sure daha da uzatilabilir.
Kaynak: Mine Pakkaner
EGE ÜNİVERSİTESİ TARIMSAL UYGULAMA VE ARAŞTIRMA MERKEZİ YAYIM BÜLTENİ
Çiçek kurutma yöntemleri
Http://www.tuam.ege.edu.tr
Dr. Tanay BIRISCI
Yayim Bulteni 16 Temmuz 1993
Kaynak: Çiçek Nasıl Kurutulur?
